Στη δυτική Ελλάδα και ανάμεσα στην Αιτωλοακαρνανία και τα νότια της Ηπείρου απλώνεται ο Αμβρακικός κόλπος, ένα οικοσύστημα με μεγάλη αισθητική και οικολογική αξία.

   Πρόκειται για το μεγαλύτερο ημίκλειστο παράκτιο σύστημα του Ελλαδικού χώρου με μέσο βάθος γύρω στα 26 μέτρα και μέγιστο βάθος 65 μέτρα. Έχει έκταση περίπου 400 Km² και διοικητικά ανήκει σε 3 νομούς: την Αιτωλοακαρνανία, την Άρτα και την Πρέβεζα. Ο κόλπος αυτός εισχωρεί αρκετά βαθιά στη δυτική ακτογραμμή της Ελλάδας, ενώ επικοινωνεί με την ανοιχτή θάλασσα μέσω ενός στενού δίαυλου επικοινωνίας πλάτους περίπου 600 μέτρων και βάθους 5-15 μέτρων. Στην περιοχή υπάρχουν 2 μεγάλα ποτάμια ο Άραχθος και ο Λούρος που εφοδιάζουν τον κόλπο με γλυκό νερό (υπάρχει και ο ποταμός Βωβός, ο οποίος ουσιαστικά είναι παραπόταμος του Άραχθου). Τα 2 αυτά μεγάλα ποτάμια σε συνάρτηση με το χαμηλό ρυθμό ανανέωσης του νερού από το Ιόνιο πέλαγος, παίζουν σημαντικό ρόλο στις φυσικοχημικές διεργασίες της περιοχής και την κατανομή των πληθυσμών.

   Ο Αμβρακικός συνθέτει ένα εξαιρετικά ποικιλόμορφο μωσαϊκό, όπου τα τοπία εναλλάσσονται συνεχώς το ένα από το άλλο: θαλάσσια και ποτάμια συστήματα, παρόχθια δάση, αλμυρόβαλτοι, καλαμιώνες, ασβεστολιθικοί λόφοι, λιμνοθάλασσες κλπ. Από αυτά ίσως το πιο χαρακτηριστικό είναι οι 20 λιμνοθάλασσες που απλώνονται στην περιοχή, οι οποίες αποτελούν περίπου το 17 %  της έκτασης του Αμβρακικού κόλπου. Οι 3 μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες είναι: η Λογαρού, η Τσουκαλιό και η Ροδιά. Οι λιμνοθάλασσες έχουν ζωτική σημασία για την περιοχή καθώς αποτελούν φυσικά ιχθυοτροφεία και χαρακτηρίζονται ως περιοχές μεγάλου φυσικού κάλλους. Πέραν όμως των λιμνοθαλασσών και η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει μια μοναδική χλωρίδα και πανίδα.

  Η ΧΛΩΡΙΔΑ 

Η χλωρίδα της περιοχής είναι εντυπωσιακή τόσο στο χερσαίο όσο και στο υδάτινο σύστημα του Αμβρακικού. Το πιο χαρακτηριστικό είδος βλάστησης είναι οι καλαμιώνες που απλώνονται σε όλα τα μήκη και πλάτη των υγροτόπων δημιουργώντας πολυάριθμα κανάλια και νησίδες. Επίσης η παραποτάμια βλάστηση είναι πλούσια σε αρμυρήθρες, βούρλα, ιτιές, λεύκες, φράξους, πλατάνια και άλλα υδροχαρή φυτά, ενώ πάνω σε λόφους συναντάμε φρύγανα και πολλά είδη θαμνώδους βλάστησης, ενώ υπάρχουν και απομεινάρια δασών όπως βελανιδιές και μελικουκκιές. Επίσης πλούσια είναι η χλωρίδα στο θαλάσσιο σύστημα, καθώς στο βυθό του κόλπου απλώνονται λιβάδια Zostera noltii και Cymodocia nodosa. 

Η ΠΑΝΙΔΑ

   Η πανίδα του Αμβρακικού είναι εξίσου χαρακτηριστική. Στα νερά του κόλπου ζουν και αναπαράγονται 33 είδη ψαριών, ενώ άλλα 15 περίπου αλιεύονται στη περιοχή. Συναντάμε χέλια, κέφαλους, λαβράκια, τσιπούρες, γλώσσες και άλλα πολλά. Βέβαια ο Αμβρακικός είναι γνωστός για τη σαρδέλα του, αλλά και τη γαρίδα του η οποία έχει υψηλή αγοραστική αξία . Επίσης μερικά ψάρια γλυκού νερού παρουσιάζουν ενδημικότητα στην περιοχή όπως ο λουρογοβιός και το γκαβόχελο. Επίσης  ο Αμβρακικός φιλοξενεί ένα σημαντικό αριθμό ερπετών, αμφιβίων και θηλαστικών. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta η οποία μπαίνει στα παραγωγικά νερά του κόλπου για να τραφεί και τα ρινοδέλφινα (Tursiops truncatus) τα οποία φαίνεται πως έχουν οριοθετήσει στην περιοχή μια ζώνη αποκλειστικότητας και δεν επιτρέπουν σε άλλα είδη δελφινιών να εισβάλλουν στα ενδότερα του κόλπου. Άλλα χαρακτηριστικά είδη της πανίδας που απαντώνται στον κόλπο αλλά και στην ευρύτερη περιοχή είναι νερόφιδα, άλλα είδη νεροχελώνας, βάτραχοι, βίδρες, αλεπούδες, ασβοί, κουνάβια, νυφίτσες και νεροβούβαλοι. Οι τελευταίοι είχαν εξαφανιστεί εντελώς από την περιοχή μέχρι  τη δεκαετία του ΄50, αλλά στις αρχές του 21^ου αιώνα έγινε επανεισαγωγή του είδους αυτού στη λιμνοθάλασσα της Ροδιάς, χάρη σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε στην περιοχή στα πλαίσια δράσεων του προγράμματος LIFE (1999-2003).

   ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην ορνιθοπανίδα της περιοχής. Άλλωστε αυτή αποτελεί ένα από τα πρώτα κριτήρια για την αναγνώριση  του Αμβρακικού  ως υγροτόπου Διεθνούς Σημασίας βάσει της Σύμβασης Ramsar το 1971. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί περισσότερα από 270 είδη πουλιών τα οποία είτε ζουν εδώ όλο το χρόνο, είτε ξεχειμωνιάζουν, είτε σταθμεύουν κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης τους. Η μεγάλη ποικιλία των πουλιών που εμφανίζεται στην περιοχή οφείλεται στην αντίστοιχη ποικιλομορφία των οικοτόπων της περιοχής. Στον Αμβρακικό συναντάμε ερωδιούς, κορμοράνους, πάπιες, φαλαρίδες και άλλα πολλά. Μερικά από αυτά είναι πολύ σπάνια όπως ο ήταυρος και η λαγγόνα, ενώ άλλα όπως ο αργυροπελεκάνος, ο κραυγαετός, ο στικταετός και η βαλτόπαπια είναι απειλούμενα και οι πληθυσμοί τους έχουν μειωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Το χαρακτηριστικότερο πουλί του Αμβρακικού είναι ο αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus) που αποτελεί το σύμβολο της περιοχής. Είναι το δεύτερο σε μέγεθος πουλί στον κόσμο με άνοιγμα φτερών που φτάνει μέχρι τα 120 cm και ένα από τα πιο σπάνια είδη πουλιών πάνω στη Γη. Το 80 % του παγκόσμιου πληθυσμού απαντάται στις χώρες της πρώην Σοβιετικής ένωσης, ενώ όσον αφορά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο αργυροπελεκάνος φωλιάζει και αναπαράγεται μόνο στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στον Αμβρακικό κόλπο, τη λίμνη Κερκίνη και τη λίμνη Μικρή Πρέσπα, με την τελευταία να αποτελεί τη μεγαλύτερη αναπαραγωγική αποικία του είδους στον κόσμο.

   Η αξία και η φυσική ομορφιά της περιοχής  αλλά και η πολιτιστική της κληρονομιά την καθιστά ως ένα σημαντικό πυρήνα βιοποικιλότητας και ένα μοναδικό προορισμό για εναλλακτικό τουρισμό. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα προσελκύει κάθε χρόνο ένα μεγάλο αριθμό φυσιολατρών που έρχεται στην περιοχή για να απολαύσει τις διαδρομές στα οικολογικά μονοπάτια που έχουν χαράξει οι λουρονησίδες, να παρατηρήσει τα πολλά είδη πουλιών, να θαυμάσει τους εντυπωσιακούς αργυροπελεκάνους και γενικά να αφουγκραστεί  και αποθανατίσει την μοναδικότητα της περιοχής. Άλλωστε όλα τα μεγάλα Ευρωπαϊκά προγράμματα που υλοποιήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν (LIFE, LEADER 1, ACE), είχαν σαν κύριο άξονα την ανάπτυξη και την ενίσχυση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού στον Αμβρακικό κόλπο. Εκτός βέβαια από τον πλούσιο βιολογικό πλούτο της, η περιοχή έχει μια μεγάλη πολιτιστική παράδοση και κληρονομιά. Οι επισκέπτες της περιοχής εκτός των άλλων μπορούν να θαυμάσουν αξιόλογα μνημεία μιας άλλης εποχής όπως το αρχαίο κάστρο της Βόνιτσας, η περίφημη αρχαία πόλη της Νικόπολης και το ιστορικό γεφύρι της Άρτας. Επιπλέον ο επισκέπτης στις περιηγήσεις του μπορεί γνωρίσει την μεγάλη αλιευτική παράδοση της περιοχής, μια παράδοση που χρονολογείται από την Ρωμαϊκή περίοδο. Οι κάτοικοι της εποχής εκείνης ανέπτυξαν μια πρώτη μορφή ιχθυοτροφείου το περίφημο ιβάρι, η μέθοδος το οποίου χρησιμοποιείται ακόμα και στης μέρες μας. Επίσης οι χαρακτηριστικές βάρκες που χρησιμοποιούνται για την αλιεία στην περιοχή, τα ξακουστά πριάρια, φαίνεται να πήραν από τα χρόνια εκείνα τη μορφή που έχουν σήμερα. 

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

   Μια περιοχή με μεγάλη περιβαλλοντική και πολιτιστική αξία όπως είναι ο Αμβρακικός, έχει όλες τις προοπτικές αλλά και το καθήκον να ενισχύσει το θεσμό της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Χάρη στο πρόγραμμα LIFE δημιουργήθηκαν 2 κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην περιοχή. Το ένα βρίσκεται στην Κόπραινα της Άρτας κοντά στις εκβολές του Άραχθου το οποίο εκτός των άλλων έχει μουσείο αλιείας αλλά και ένα κέντρο διάσωσης και αποκατάστασης για τη χελώνα Caretta caretta, στο οποίο δραστηριοποιείται και η ΜΚΟ ΑΡΧΕΛΩΝ. Το κέντρο αυτό δέχεται ετησίως ένα μεγάλο αριθμό επισκεπτών με την πλειοψηφία να την αποτελούν μαθητές και μέλη περιβαλλοντικών οργανώσεων. Το δεύτερο κέντρο βρίσκεται στη Σαλαώρα της Άρτας λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κορωνησία. Αν και το κέντρο αυτό αρχικά και υπό την αιγίδα του προγράμματος LIFE ήταν πλήρως εξοπλισμένο και προοριζόταν να γίνει έδρα του Φορέα Διαχείρισης του Αμβρακικού, δυστυχώς μετά τη λήξη του προγράμματος το 2003 και μέχρι σήμερα αυτό υπολειτουργεί.

ΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ 

  Όπως κάθε σύστημα που βρίσκεται στα όρια της παράκτιας ζώνης, έτσι και ο Αμβρακικός δέχεται έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις, γεγονός που οδηγεί στην υποβάθμιση της περιοχής. Οι ιχθυοκαλλιέργειες, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αστικοποίηση προκαλούν έντονες συνθήκες ευτροφισμού και ανοξικές συνθήκες στα νερά του κόλπου. Η ανεξέλεγκτη διάθεση στερεών αποβλήτων οδηγεί στην αισθητική– και όχι μόνο- υποβάθμιση της περιοχής. Το παράνομο κυνήγι και ψάρεμα αφανίζει σημαντικούς πληθυσμούς πουλιών και ψαριών. Ένα επιπλέον φαινόμενο υποβάθμισης είναι η κατασκευή των φραγμάτων η οποία με τη μειωμένη και μη φυσική ροή του γλυκού νερού προκαλεί υφαλμύρωση των παράκτιων περιοχών, οδηγώντας στην καταστροφή σημαντικών ενδιαιτημάτων, όπως είναι οι καλαμιώνες. Επίσης μια μεγάλη απειλή υποβόσκει στην περιοχή. Λίγο έξω από την Αμφιλοχία στο δρόμο προς τη Βόνιτσα υπάρχει ένα πρατήριο με πετρέλαιο. Από το σημείο αυτό ένα βυτιοφόρο μεταφέρει με μεγάλη συχνότητα προς το λιμάνι της Πρέβεζας σημαντικές ποσότητες πετρελαίου. Σε περίπτωση ενός πιθανού ατυχήματος και δεδομένου ότι ο κόλπος είναι κλειστός και η ανανέωση του νερού εξελίσσεται με αργούς ρυθμούς, οι επιπτώσεις για το σύστημα θα είναι καταδικαστικές. 

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ

  Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει προσπάθειες για την προστασία, διατήρηση και αειφορική διαχείριση της περιοχής. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η  περιοχή έχει ενταχθεί ως υγρότοπος Ramsar Διεθνούς σημασίας ενώ ένα σημαντικό μέρος της περιοχής υπάγεται στο οικολογικό δίκτυο NATURA 2000. Επιπλέον προστατεύεται από το ελληνικό Σύνταγμα και από άλλες συμβάσεις όπως είναι η Σύμβαση CITES, της Βέρνης κλπ. Στην πράξη όμως τα πράματα είναι τελείως διαφορετικά. Η υπολειτουργία του Φορέα Διαχείρισης Αμβρακικού, η κακή διαχείριση των πολλών πιλοτικών προγραμμάτων που έχουν υλοποιηθεί στο παρελθόν, η έλλειψη επιστημονικού προσωπικού και φυλάκων, η σχεδόν ανύπαρκτη περιβαλλοντική παιδεία της τοπικής κοινωνίας, σε συνάρτηση με την ανικανότητα της πολιτείας να συνεισφέρει στη χρηματοδότηση για την υλοποίηση κάποιων μέτρων διαχείρισης αλλά και της αδυναμίας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την εφαρμογή των νόμων και την προστασία της περιοχής. Τα μέλη του φορέα καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες καθημερινά. Οι ΜΚΟ με μεγάλη συχνότητα επισημαίνουν τη σοβαρότητα της κατάστασης και κατά καιρούς αναλαμβάνουν δράσεις. Αλλά παρά τις προσπάθειες που καταβάλλουν όλοι αλλά και τις συνεχείς προειδοποιήσεις των επιστημόνων ότι ο Αμβρακικός αργοπεθαίνει η πολιτεία παραμένει αμέτοχη. Και χωρίς την άμεση επέμβαση του κράτους τα πράγματα για τον Αμβρακικό δυστυχώς προβλέπονται δυσοίωνα στο μέλλον

Κείμενο: Αποσπόρης Ι. Μιχαήλ,

Περιβαλλοντολόγος-Ιχθυολόγος

Msc. Αειφορική Διαχείριση Προστατευομένων Περιοχών

Φωτογραφίες: Μαμάσης Διονύσης