Του  ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΕΙΡΑ
     
     Η άγρια πανίδα είναι αυτή που βάλλεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο από τις δασικές πυρκαγιές και ας γίνεται πολύ σπάνια γίνεται αναφορά πάνω σ` αυτό. Στην πραγματικότητα οι δασικές πυρκαγιές στη Μεσόγειο αποτελούσαν από παλιά συχνό φαινόμενο και πολλά ζώα, ανάμεσά τους και οι χελώνες είναι προσαρμοσμένα σ’ αυτό. Παρ’ όλα αυτά όμως, οι δασικές πυρκαγιές από μόνες τους πάντοτε αποτελούσαν μεγάλο πρόβλημα για τις χελώνες. Και αυτό γιατί όταν πρόκειται για μικρούς και αποδυναμωμένους πληθυσμούς απ’ όλα τα παραπάνω προβλήματα, τους δίνεται και η χαριστική βολή. Συνήθως το καλοκαίρι που προκύπτουν οι πυρκαγιές, λόγω της ξηρασίας και της έλλειψης τροφής οι χελώνες βρίσκονται σε αδράνεια και καλά κρυμμένες. Ανάλογα με το πώς είναι προσαρμοσμένο το κάθε είδος έχει αναπτύξει τους δικούς του τρόπούς προστασίας. Για παράδειγμα η κοινή Μεσογειακή χελώνα Testudo hermanni που προτιμά τις δροσερές περιοχές έντονη βλάστηση και μαλακά εδάφη, και επειδή της αρέσει να σκάβει, η πυρκαγιά μπορεί να τη βρει αρκετά βαθειά κρυμμένη και να σωθεί.  Η  κρασπεδωτή  χελώνα, Testudo marginata σε ξερικές και πετρώδεις περιοχές όπου ζει, η πυρκαγιά μπορεί να τη βρει βαθειά μέσα σε φυσικά κοιλώματα. Ακόμα μακρόστενη όπως είναι, μπορεί να διαφύγει ανάμεσα από στενά περάσματα και να διαφύγει σε πετρώδη ξέφωτα χωρίς καύσιμη ύλη. Λέγεται μάλιστα ότι ακόμα και το σχήμα του κελύφους της μπορεί να την αφήσει ανεπηρέαστη ύστερα από ένα σύντομο πέρασμα της φωτιάς από πάνω της. Δεν θα συμβεί το ίδιο όμως αν η ίδια βρεθεί στο περιβάλλον της Μεσογειακής χελώνας Testudo hermanni, όπου και μόνο το μεγάλο της μέγεθος μέσα στην πυκνή βλάστηση  θα είναι εις βάρος της. Παρ’ όλα αυτά όμως, οι χελώνες, δεν παύουν να είναι από τα πιο ευάλωτα ζώα στην πυρκαγιά και ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους, το μέγεθος και την ένταση της πυρκαγιάς, μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό 3-15%, κάποιες φορές, κατορθώνει να γλιτώσει. Έστω λοιπόν και με σοβαρά τραύματα, οι όποιες χελώνες γλιτώσουν, λόγω της μακροζωίας τους, θα έχουν ευκαιρία να ζήσουν πολλά χρόνια. Έτσι λοιπόν, υπό ιδανικές πάντα συνθήκες, και αφού περάσουν μερικές δεκάδες χρόνια, ο πληθυσμός τους θα μπορέσει τελικά να ανακάμψει.
     Σήμερα όμως οι συνθήκες που επικρατούν καθώς και τα χαρακτηριστικά των πυρκαγιών δεν είναι τα ίδια με το παρελθόν και οι λόγοι είναι πολλοί. Μεταξύ αυτών είναι και τα ξηροθερμικά κλιματολογικά φαινόμενα που εμφανίζονται τελευταία όλο και πιο συχνά. Έτσι οι δασικές πυρκαγιές πολύ συχνά καταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερη έκταση απ’ ότι παλαιότερα και κυρίως όταν πρόκειται για οργανωμένους εμπρησμούς. Ταυτόχρονα και η ένταση των πυρκαγιών είναι πολύ μεγαλύτερη με αποτέλεσμα να καίγονται ακόμα και περιοχές με ορεινά δάση, κάτι που δύσκολα συνέβαινε στο παρελθόν. Για τους ίδιους πάλι λόγους, έχει διευρυνθεί και η χρονική περίοδος εκδήλωσης των πυρκαγιών σε εποχές όπου οι χελώνες είναι δραστήριες ενισχύοντας κατά πολύ το πρόβλημα. Όλα αυτά σε συνδυασμό και με τα υπόλοιπα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χελώνες από τον άνθρωπο, σχεδόν πάντοτε οι πυρκαγιές βρίσκουν μικρούς, αραιωμένους και γεωγραφικά απομονωμένους πληθυσμούς. Έτσι και μόνο από την αδυναμία που έχουν οι χελώνες να μετακινηθούν και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, η εξαφάνισή τους είναι σχεδόν πάντοτε βέβαιη.
     Στη συνέχεια οι χελώνες που απέμειναν, με πρακτικές του τύπου «τεχνητή αναδάσωση» δέχονται και το τελειωτικό χτύπημα. Σκεφτείτε για παράδειγμα, τη μοίρα των τελευταίων χελωνών που από τύχη σώθηκαν από πυρκαγιά όταν: Μπουλντόζες θα καθαρίζουν την περιοχή, θα οργώνουν και θα ισοπεδώνουν το έδαφος, αλλού θα ανοίγουν δρόμους ή ακόμα και θα διαμορφώνουν ανισόπεδες βαθμίδες για να φυτευτούν τα νέα δένδρα και τέλος αυτό που θα προκύψει τι θα είναι; Ένα νέο Σεληνιακό τοπίο ή στο μέλλον μία οργανωμένη δενδροφυτεία. Κάθε τι άλλο δηλαδή εκτός από δάσος.  Υπάρχουν πάντως και πιο σύγχρονες μέθοδοι, που προωθούν τη φυσική αναγέννηση ως μέθοδο αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων. Αυτές αν εφαρμοστούν συστηματικά μπορούν να αποβούν σωτήριες για τις χερσαίες χελώνες της Ελλάδας.

 
Η πρώτη διαδρομή μιας μεσογειακής χελώνας Testudo hermanni, μέσα στις στάχτες μετά από δασική πυρκαγιά στο δάσος του Καϊάφα.

     Συχνά σε περιοχές που έχουν καεί παρατηρούνται χελώνες με έντονα σημάδια και ουλές από εγκαύματα σε όλο τους το σώμα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το κέλυφός τους χάνει τελείως το χαρακτήρα του καθώς και την αισθητική του. Αυτό συμβαίνει γιατί οι κατεστραμμένες κεράτινες φολίδες αποβάλλονται και μάλιστα πολύ συχνά μαζί με οστέινο εξωτερικό τμήμα του κελύφους. Αυτό στη συνέχεια αντικαθίσταται με νέο, που όμως δε μοιάζει καθόλου με το αρχικό, καθώς όλα του τα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται αλλοιωμένα. Η αρχική διαμόρφωση της φολίδωσής του κελύφους, ακόμα και ο αριθμός των φολίδων αλλάζει. Σ’ αυτές δε διακρίνονται πια τα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης, ενώ το χρώμα μεταβάλλεται κι αυτό και γίνεται ωχρό και συχνά χωρίς σκούρες κηλίδες.  Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις αλλοιώνεται ακόμα και το σχήμα του κελύφους, καθώς οι περιφερειακές κυρίως πλάκες παραμένουν ατροφικές. Τότε είναι συχνές και μόνιμες αναπηρίες. Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή στις χελώνες και γενικότερα στα ερπετά, πολύ δύσκολα θεραπεύονται οι κατεστραμμένοι ιστοί. Συνήθως τους αποβάλλονται και υποκαθιστούνται με νέους που συνήθως δεν μοιάζουν με τους πρώτους.


     Όταν λοιπόν σε κάποια περιοχή παρατηρούνται συχνά τέτοιες χελώνες, τότε αυτές αποτελούν μάρτυρες της επίσκεψης της πυρκαγιάς σ’ αυτή, ακόμα και στο μακρινό παρελθόν της. Έτσι λοιπόν, ακόμα και αν ο χρόνος έχει απαλείψει τα σημάδια της πυρκαγιάς,  οι χελώνες με τη μακροζωία τους μας μεταφέρουν μέχρι σήμερα τα υπολύματα της καταστροφής. Αν πάλι γνωρίζουμε τη χρονολογία της πυρκαγιάς, ίσως τότε κατορθώσουμε να υπολογίσουμε και μέρος της ηλικίας κάποιων χελωνών της περιοχής.

     ΟΙ κρασπεδωτές χελώνες κρύβονται εύκολα σε φυσικά κοιλώματα σε πετρώδεις περιοχές όπου ζουν και μετά την πυρκαγιά κάποιες σώζονται. Όχι όμως μέσα σε δάσος.